Wat zegt de Bijbel over vasten?

Een vergeten discipline

Tekst: Arco van Doleweerd, SDOK

We leven in een tijd waarin overvloed de norm is. We hebben eten in overvloed, keuzes in overvloed en afleidingen in overvloed. Maar ergens in deze overvloed zijn we iets kwijtgeraakt: vasten. Een praktijk die eeuwenlang een essentieel onderdeel was van het christelijk geloof, maar die in Nederland grotendeels is verdwenen. Waarom eigenlijk? En wat zegt de Bijbel over vasten?

In de Bijbel betekent vasten simpelweg: niet eten om je volledig op God te richten. Soms laten mensen ook drinken staan, maar meestal gaat het om het zich onthouden van voedsel voor een bepaalde tijd. Vasten is meer dan alleen een lichamelijke oefening; het is een geestelijke discipline waarin je bewust ervoor kiest om je eigen verlangens opzij te zetten en Gods nabijheid te zoeken.

Vasten komt op veel plekken in de Bijbel voor, zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament. Hier zijn enkele redenen waarom mensen in de Bijbel vastten:

• Vasten als reactie op Gods spreken
  • Mozes vastte 40 dagen op de berg Sinaï toen hij de wet ontving (Exodus 34:28).
  • Jezus vastte 40 dagen in de woestijn voordat Hij Zijn bediening begon (Mattheüs 4:2).
• Vasten als uiting van rouw en verdriet
  • David vastte toen zijn kind ernstig ziek was (2 Samuël 12:16).
  • Nehemia vastte en bad toen hij hoorde over de verwoesting van Jeruzalem (Nehemia 1:4).
• Vasten als een noodkreet
  • De Israëlieten vastten in tijden van crisis en oorlog (Richteren 20:26).
  • Esther riep haar volk op om drie dagen te vasten voordat ze naar de koning ging (Esther 4:16).
• Vasten om Gods leiding te zoeken
  • De vroege kerk vastte voordat Paulus en Barnabas werden uitgezonden als zendelingen (Handelingen 13:2-3).
• Vasten als een vorm van verootmoediging en berouw
  • Daniël vastte toen hij bad om vergeving voor het volk Israël (Daniël 9:3-5).
  • De inwoners van Ninevé vastten als reactie op Jona’s prediking (Jona 3:5).
• Vasten als geestelijke strijd
  • Jezus zei dat sommige demonen alleen verdreven konden worden door gebed en vasten (Mattheüs 17:21, HSV).

Hoewel vasten een krachtige geestelijke discipline is, wordt het nergens in de Bijbel als een verplichte praktijk voorgeschreven. Er is geen gebod dat christenen opdraagt om te vasten, zoals er wel geboden zijn om te bidden of om lief te hebben. Toch lijkt Jezus ervan uit te gaan dat Zijn volgelingen zullen vasten, zoals blijkt uit Zijn woorden in Mattheüs 6:16: ‘Wanneer u vast …’ in plaats van ‘Als u vast …’ Net als bij ‘geven’ en ‘bidden’, lijkt Jezus aan te nemen dat zijn volgelingen zullen vasten. En dit blijkt door de Vroege Kerk ook te worden opgevolgd.

In Mattheüs 6:16-18 geeft Jezus ons onderwijs over de juiste houding bij het vasten. Jezus benadrukt hier dat vasten geen uiterlijke show mag zijn, bedoeld om indruk op anderen te maken. In plaats daarvan moet het een innerlijke toewijding aan God zijn. Door je gezicht te wassen en je hoofd te zalven, geef je geen zichtbare tekenen van vasten af, maar doe je het puur voor God. Zijn belofte is dat Hij Die in het verborgene ziet, je zal belonen. Overigens bedoelt Hij met het ‘verborgene’ niet dat niemand mag weten dat je vast – dat was in een samenleving waarin maaltijden de pilaren van de dag waren echt onmogelijk. Hij doelt veel eerder op je hart.

De Vroege Kerk beschouwde vasten als een essentieel onderdeel van het christelijk leven. Volgens geschiedkundige bronnen vastten vroege christenen regelmatig, vaak tweemaal per week (!), op woensdag en vrijdag. Dit werd gedaan om zich te verootmoedigen voor God en om zich te richten op gebed.

Kerkvaders zoals Augustinus en Ambrosius moedigden het vasten aan als een manier om het vlees te beteugelen en om Gods aanwezigheid intenser te ervaren.

Vasten was ooit een normale praktijk in de kerk. De Vroege Kerk vastte regelmatig, en hervormers als Calvijn en Luther schreven erover. Toch is vasten in de westerse kerk vrijwel verdwenen. Hier volgen enkele redenen waarom ik denk dat dit is gebeurd:

• Overvloed en gemak

In een maatschappij waarin eten altijd beschikbaar is, voelt vasten onnatuurlijk. We zijn gewend om meteen te eten als we honger hebben.

• Misverstanden over vasten

Sommige christenen denken dat vasten iets wettisch is, of dat het een manier is om God onder druk te zetten. Vasten is geen manier om iets van God gedaan te krijgen; het is een manier om onszelf te vernederen. Met vasten doen we eigenlijk een belijdenis: ‘Wij hebben niets, maar U wel!’

• Een afkeer van discipline

In onze cultuur is genieten belangrijker geworden dan discipline. Maar Jezus roept ons juist op tot zelfverloochening en overgave. Dietrich Bonhoeffer zei hierover: ‘We zoeken een excuus voor onze genotzucht en ons gebrek aan discipline in gebed en meditatie en vasten. We vergeten dat discipelschap vervreemding van de wereld inhoudt. Ware vreugde en vrijheid zijn het resultaat van een toegewijd leven.’

• Weinig onderwijs over vasten

In veel van onze kerken wordt weinig gepreekt of onderwezen over vasten. Daardoor verdwijnt de praktijk langzaam uit beeld.

John Wesley, een invloedrijke prediker uit de 18e eeuw, betreurde al dat het vasten in zijn tijd minder gebruikelijk werd: ‘Zonder vasten is er weinig kracht in het gebed. Het is een verwaarloosd middel van genade, dat de kerk heeft beroofd van vele zegeningen.’

Ook Calvijn benadrukte het belang van vasten en schreef: ‘Laten wij ons eraan herinneren dat vasten niet zomaar een oefening is, maar een manier om ons hart nederig voor God te maken en onze geest te richten op het geestelijke.’

In mijn gratis e-book Vasten met vervolgde christenen bespreek ik meerdere Bijbelse redenen om te vasten. Hier noem ik er twee:

Vasten als tegenwicht tegen afleiding

In een wereld vol afleiding en constante prikkels biedt vasten een krachtig tegenwicht. Vasten helpt ons om te breken met onze afhankelijkheid van materiële zaken en om opnieuw onze focus op God te leggen. In 2025, een tijd waarin technologie en sociale media ons dagelijks leven domineren, kan vasten een bewuste keuze zijn om ruimte te maken voor stilte, bezinning en gebed.

Vasten versterkt ons gebedsleven

Door te vasten maken we onszelf nederig en stellen we ons open voor Gods leiding en stem. Het kan een krachtig middel zijn om doorbraken te zien in persoonlijke situaties, in onze kerken en in de samenleving. Vasten en gebed gaan vaak samen in de Bijbel en worden gebruikt als een manier om Gods leiding en genade te zoeken.