Tijdig nadenken over het levenseinde? Hoe werkt dat in de praktijk? Deel 2

Tekst: Astrid Bokhorst, beleidsadviseur bij de afdeling Advies & Toerusting van NPV-Zorg voor het leven

In juli van dit jaar schreef ik een artikel over de praktijk van het tijdig nadenken over het levenseinde. In dat artikel was Ineke Karelse (49) volledig wilsbekwaam en goed in staat om zelf haar besluiten te nemen. Maar wanneer een familielid dementie heeft of door een andere situatie niet in staat is om zelf keuzes te maken, wat dan? Wat kan je dan allemaal tegenkomen? En welke aandachtspunten zijn dan van belang?  LEES HET ARTIKEL HIER.

Elk mens is geschapen naar Gods beeld en alleen dat al geeft hem in elke levensfase grote waardigheid. Het onbegrip over de opmerking van de huisarts maakt het van belang om daarmee te beginnen. Haar intentie zal goed zijn, maar bij een deel van de kinderen ontstaat het idee dat de huisarts het leven van hun vader niet langer waardevol vindt. Woorden als ‘kwaliteit van leven’ of het ook wel gebruikte ‘kasplantje’ kunnen zomaar de communicatie verstoren. Door elkaar te bevragen wat met termen wordt bedoeld, wordt duidelijk of iedereen de onvervreemdbare waarde van het leven van ieder mens onderschrijft. Zonder die basis is een goed gesprek bijna onmogelijk. We leven in een tijd dat de waarde van ieder mensenleven niet langer een vanzelfsprekendheid is tot aan het natuurlijke einde. Dat is verdrietig en maakt waakzaam. Maar tegelijkertijd zullen zorgverleners het vak kiezen omdat ze voor mensen het goede willen zoeken. Wat dat goede inhoudt, moet hier verhelderd worden.  

De slechte vaten van meneer Van Geesteren zijn zorgelijk en wel degelijk een bedreiging van de ‘kwaliteit van zijn leven’. Deze term betekent dat je erover nadenkt of eventuele medische keuzes zijn leven én welzijn zullen dienen of hem nog meer in verwarring zullen brengen en daarmee schade zullen toebrengen. Zijn hoge leeftijd en medische situatie geven reden om terughoudend te zijn met grote medische ingrepen, zoals een reanimatie. Dat zegt niets over de waardering van zijn leven, maar over de kleine kans van slagen en grote impact van een ingrijpende behandeling in zijn situatie.  

De arts is degene die weet wat er medisch nog mogelijk is en welke behandelingen daarmee ‘medisch zinvol’ zijn. Voor meneer Van Geesteren is het bijna onmogelijk om te overzien van welke behandelingen hij wel of niet gebruik wil maken. Wanneer iemand zelf niet meer in staat is om goed over medische keuzes na te denken, zullen anderen betrokken moeten worden in de besluitvorming. Als meneer Van Geesteren geen wilsverklaring heeft opgesteld, zullen zijn kinderen voor hem moeten beslissen. Maar zes kinderen met verschillende visies maken het voor de arts lastig om samen besluiten te nemen over wat er bij nieuwe problemen moet gebeuren. Een wilsverklaring zoals de NPV-Levenswensverklaring of een Levenstestament, zou duidelijkheid hebben gegeven, ook over wie van de kinderen namens vader mag besluiten.  

Alle kinderen én de arts zoeken het beste voor vader. Maar hoe dat ‘beste’ eruit moet zien, kan beïnvloed worden door verschil in visie, ook over hoe je de Bijbel kunt toepassen op inzet van techniek die vroeger niet bestond. Niet alle kinderen Van Geesteren zijn christen en enkele hebben bewust afscheid genomen van het christelijk geloof. Dan is het van belang onderling vast te stellen wie de visie van vader het beste kan vertolken. Want het gaat tenslotte om hem. Deze onderling aangewezen zoon of dochter kan dan contactpersoon zijn voor de arts. Vanzelfsprekend blijft het dan evengoed van belang om met vader en als kinderen onderling goed te blijven communiceren.  

In sommige gevallen komen kinderen er niet uit en oude pijn kan zomaar prominent naar voren komen in tijden van dit soort gesprekken. Sluimerende oude conflicten komen dan tot een uitbarsting, omdat de kinderen niet langer langs elkaar heen kunnen leven. Het is belangrijk om er zo lang mogelijk van uit te gaan dat de ander ook het goede zoekt, mogelijk vanuit een andere visie op het leven. Soms blijken de onderlinge verschillen te groot en ontstaat er geen overeenstemming over de medische keuzes en wie daarin vertegenwoordiger voor vader kan zijn. Dan kan de gang naar de rechter onvermijdelijk zijn. Deze kan dan een vertegenwoordiger aanwijzen, zoals een mentor of een curator. Het zal duidelijk zijn dat die stap de onderlinge verhoudingen niet altijd ten goede zal komen, al schept het wel duidelijkheid, ook in de relatie met de arts.  

Hoe belangrijk is het daarom om in een vroeg stadium te spreken over keuzes rond het levenseinde. Het aanwijzen van een vertegenwoordiger of het invullen van een wilsverklaring kan daar onderdeel van zijn. De NPV-Levenswensverklaring gaat uit van de waarde van íéder mensenleven, maar wil ook waken voor overbehandeling, juist vanuit de grote waarde van een mensenleven.  

Als er vroegtijdig duidelijkheid is over het beleid én de waarde van het leven, schept dat ruimte voor meneer Van Geesteren om samen met zijn kinderen nog te genieten van de kleine dingen. Tijd samen doorbrengen, een spelletje spelen, samen een psalm lezen of zingen. Die dingen onderstrepen wellicht meer dan welke behandeling ook de grote waarde van zijn leven.