Polarisatie verminderen: wat kun jíj eraan doen?

Tekst: Jacolien Boer, onderwijsadviseur thema burgerschap bij Driestar Educatief en vrijwilliger bij een multiculturele gemeenschap  

Rudy. Meestal als ik langsloop wanneer ik een ommetje maak, ligt hij te slapen in zijn oude Volkswagen met afgeplakt raam. Dit keer had ik geluk, hij was in zijn volgepropte achterbak aan het rommelen tussen de plastic tassen met vieze was. Mijn nieuwsgierigheid won het van mijn angst voor het onbekende. Ik vroeg hoe het met hem ging. De narigheid die hij meegemaakt had in zijn leven, raakte mij en ik realiseerde me dat dit ook mij had kunnen overkomen. Het spontane gesprek bracht verbinding tot stand.  

Polarisatie is ‘de verscherping van tegenstellingen tussen groepen in de samenleving die kan resulteren in spanningen tussen deze groepen en toename van segregatie’. Ook wel ‘wij-zij–denken’ genoemd. Volgens filosoof en ‘polarisatie-expert’ Bart Brandsma nemen we in onze samenleving steeds meer dezelfde standpunten in, we gaan meer op elkaar lijken, bijvoorbeeld door het wegvallen van de verzuiling. Conflicten ontstaan volgens antropoloog Frederik Barth vooral door de manier waarop groepen grenzen markeren: ‘… het is de behoefte om groepsgrenzen – wij en zij – af te bakenen. Dit leidt ertoe dat verschillen worden uitvergroot.’ Freud beschreef het fenomeen van het ‘narcisme van kleine verschillen’. Groepen die sterk op elkaar lijken, hebben de neiging hun eigen identiteit te benadrukken door zich fel af te zetten tegen de ander. Socioloog Khan bevestigt dit. Hij zegt dat we kleine verschillen ook binnen een eigen bubbel uitvergroten, omdat onze mening sterk verbonden is met onze identiteit. Dit verklaart waarom het debat vaak zo fel wordt gevoerd. Wanneer iets je raakt in je ‘zijn’, dan komt daar onherroepelijk emotie bij kijken. Het vraagt heel wat zelfbeheersing om het gesprek rustig en genuanceerd te voeren. Je zou kunnen zeggen dat onze behoefte om onszelf te positioneren in de brede maatschappelijke context leidt tot polarisatie. 

Polarisatie is dus veel meer een gevolg van hoe het gesprek wordt vormgegeven dan een gevolg van uiteenlopende standpunten. Sociale media spelen hierin een belangrijke rol. Oneliners en like buttons stimuleren om te kiezen voor extremen. Ook maatschappelijke spanningen zoals rond klimaat en migratie wakkeren polarisatie aan. Het grootste deel van de mensen bevindt zich in het ‘stille midden’. Zij hebben een genuanceerd standpunt en minder behoefte om gehoord te worden. Van hen kunnen we leren om ons niet te richten op de uitersten, maar dicht bij onszelf te blijven en ons open en nieuwsgierig te verbinden met de ander.  

Bron: https://koneksa-mondo.nl/2024/09/02/polarisatie-volgens-bart-brandsma/

Is polarisatie altijd negatief? Nee, het kan ook een impuls geven aan verandering, bijvoorbeeld het agenderen van maatschappelijke kwesties, of emancipatie in gang zetten voor groepen met minder rechten. Voorbeelden hiervan zijn het kiesrecht voor vrouwen en afschaffing van de apartheid. Het bewust aanzetten tot polarisatie kan leiden tot populisme of extremisme. We spreken dan van ongewenste polarisatie. Nuance en dialoog zijn nodig om te voorkomen dat polarisatie leidt tot uitsluiting of discriminatie. Formuleer daarom vraagstukken zorgvuldig, neem een verbindende positie in en voer het gesprek luisterend en empathisch. 

Hoe stel ik me als christen op? God moedigt ons in de Bijbel aan om het licht van de wereld te zijn (Mattheüs 5:14), ons te ontfermen over de ander (Lukas 10, Markus 7), onszelf te beheersen (Galaten 5), onze tong in toom te houden (Jakobus 3), niet te oordelen (Mattheüs 7), te vergeven (Mattheüs 6:14), God lief te hebben boven alles en onze naaste lief te hebben als onszelf (Mattheüs 22). Het besef dat God ieder mens naar Zijn beeld gemaakt heeft, leidt tot aanvaarding en liefde, ook al kan iemand totaal anders in het leven staan. Het woord tolereren helpt mij hierbij. Het Latijnse tolerare betekent verdragen of uithouden. Degene die tolerant is, heeft een last (andere overtuiging of levenswijze die hij afkeurt en waarvan hij zou willen dat die niet bestond) opgelegd gekregen en weet die te dragen. Zijn we bereid om biddend en in afhankelijkheid van Gods Geest de pijn en het verdriet te dragen van deze schepping, die in gebrokenheid zucht en verlangt naar haar verlossing, de komst van Christus?  

Hoe kunnen wij verbindend in het leven staan en zo polarisatie terugdringen? Ieder mens zoekt erkenning. We zijn ervoor bestemd om in relatie en verbinding te leven. Als christen mag ik allereerst tot rust komen bij God en putten uit Zijn bron van liefde, genade, goedheid en hoop. Daarbij is het zegenrijk om een gemeenschap te hebben waar je gezien wordt en met jouw unieke gaven tot bloei komt. Een plek waar ruimte is voor vergeving en heling in gebrokenheid en pijn. Deze basis draagt bij aan een verbindende luisterhouding, oog en oor voor de ander. Het is een veilige oefenplek in het omgaan met verschillen. Laat je raken door het gelaat van de ander, zoals de filosoof Levinas dat zo mooi zegt. Volgens hem streeft de mens naar zelfbehoud en zelfrealisatie, maar is het zijn roeping om tegen zijn natuur in te gaan en in de eerste plaats aangesproken te worden door de ander. Hij vraag ons: ‘Laat je je raken door het gelaat van de Ander, die een appel doet?’   

Het helpt wanneer je stevig geworteld bent in Gods waarheid. Weet wie je bent, wat je gelooft en wat je drijft. Het is belangrijk om ons ook in de opvoeding te richten op de persoonsvorming van kinderen en jongeren. Gods koninkrijk is een gemeenschap waar vrede heerst en waar we verantwoordelijk zijn voor onze keuzes. We richten ons daarom niet alleen op wat goed is voor onszelf, maar ook voor de ander en de gemeenschap. Wees authentiek en sensitief. 

Bron: https://reflectiesite.nl/luisterthermometer

Oefen jezelf in gespreksvaardigheden zoals luisteren, samenvatten en doorvragen. De ander eerst begrijpen, en vandaaruit ontstaat vaak een moment waarop je zelf begrepen kunt worden. Het is de toon die de muziek maakt, gebruik verbindende taal waaruit respect blijkt voor (de mening van) de ander. De kunst hierbij is het uitstellen van ons oordeel en de ander echt te ontmoeten in de dialoog. ‘Praat net zo lang met iemand tot je ontdekt dat je oordeel ongegrond was’ is een statement dat mij vaak helpt.

Wees bescheiden. Er zijn dingen die zwart zijn of wit. Tegelijk is er ook veel wat we niet weten of waar nuances mogelijk zijn. Omgaan met de onzekerheid van het (nog) niet weten is een levenskunst. Lukt het je om in de spiegel te blijven kijken en lerend en onderzoekend te zijn in de contacten die je aangaat? 

Met Rudy gaat het naar omstandigheden goed. Hij wast en scheert zich in het invalidentoilet van het nabijgelegen ziekenhuis, waar hij ook heet water tapt om zijn dagelijkse thermosflesje koffie mee te maken. Omdat hij geen problemen veroorzaakt, gedoogt de politie zijn aanwezigheid, en zolang het goed weer is, kan hij in de bosjes achter zijn auto lekker ‘zonnen’ op zijn stretcher. Ik beloof nog weer eens bij hem langs te lopen voor een praatje en hij vraagt naar mijn naam. Als ik zeg dat ik Jacolien heet, zingt hij een liedje voor me, vergezeld van een dansje. Ik lach en zwaai hem vriendelijk goedendag.