Op zoek naar verbinding

Tekst: Heleen Polinder, consulent Thuishulp & Afdelingszaken bij de NPV – Zorg voor het leven 

Eenzaamheid bestrijden in eigen kerk of straat  

Wij zouden niet op het idee gekomen zijn om meneer Dirksen eenzaam te noemen. Hij is er altijd bij als er in onze gemeente een activiteit wordt georganiseerd. Wij kennen hem als een aardige en grappige man. Maar niemand weet dat hij, als hij ’s avonds alleen thuiskomt, bang wordt van de stilte.   

Zelf noemt Dirksen zich ook niet eenzaam. Hij kent het woord wel, maar hij vindt het niet van toepassing op zichzelf. Eenzaamheid is voor zielige mensen. Er zijn genoeg mensen die hij spreekt. Maar Dirksen mist gewoon zijn vrouw. Hij houdt er niet van om te ‘zeuren’. Je moet anderen niet steeds lastigvallen met je verhaal, vindt hij. Hier moet hij zelf mee leren leven. 

Wij vinden Dirksen een voorbeeld. ‘Zó dapper als hij met het leven doorgaat!’ En juist omdat niemand weet dat hij eenzaam is, hijzelf niet en wij ook niet, juist daarom helpt niemand hem. 

Eenzaamheid: ver van m’n bed?
Bij het woord eenzaamheid denken we vaak aan de schrijnende voorbeelden die we in het nieuws voorbij zien komen. In mei dit jaar lag een man uit Den Bosch van 42 jaar (!) al vijf maanden overleden in zijn huis. Daar schrikken we van. Maar zulke verhalen plaatsen eenzaamheid ook wel erg op afstand: dat is iets voor mensen in grote steden, voor mensen die geen kerk om zich heen hebben. Kortom: voor anderen.  

Veel mensen willen graag iets doen tegen eenzaamheid, maar weten niet hóé. Wat kunnen we nu zélf doen? In onze eigen straat, in onze kerk en in ons eigen leven?    

Wat is dat dan eigenlijk: eenzaamheid?
Eenzaamheid is: je niet verbonden voelen. In die definitie komt het woord ‘voelen’ terug. Eenzaamheid zegt dus niets over het aantal contacten dat je hebt, het zegt iets over hoe je die contacten zélf ervaart en of ze aan je behoefte voldoen. Die behoefte verschilt per persoon. Bij eenzaamheid worden de relaties die je hebt, als niet betekenisvol ervaren.  

Het gevoel van tekort aan contact komt bij bijna iedereen wel voor. Vaak zien we dat gebeuren in overgangssituaties: Je trouwt en gaat in een andere plaats wonen. Je mist de vrienden thuis en de mensen in de cirkel daaromheen: zoveel mensen die je van gezicht kent. Dat moet je weer opnieuw opbouwen. Of neem iemand die met pensioen gaat. Heerlijk, al die vrije tijd, maar je mist toch ook de gesprekjes bij het koffieapparaat. We voelen een gemis aan contact. We zouden een praatje willen of een echt goed gesprek. In elk geval iets meer of iets anders dan we nu hebben.  

Het gemis voelen, wijst ons op onze oorsprong. We zijn gemaakt om samen met anderen te leven. We zien dat al in Genesis 2: God ziet dat het niet goed is dat Adam alleen is en geeft hem een vrouw naast zich, om het leven mee te delen. Met andere woorden: om verbinding te maken. Maar sinds Genesis 3 gaat die verbinding niet meer vanzelf. Het ontbreken van verbinding voel je als een pijnlijk gemis. Dat gemis zorgt dat je weer contact gaat zoeken met anderen.  

Eenzaamheid is dus een op dát moment en in díé omstandigheden ervaren tekort aan contact. Zo omschreven, herkennen heel veel mensen het gevoel wel. In vrijwel ieders leven zal het kortere of langere tijd langskomen. Eenzaamheid hoort bij het leven. Maar als het zoveel mensen raakt, waarom hebben we het er dan zo weinig over? Blijkbaar rust er een taboe op eenzaamheid. Niemand geeft graag toe dat hij of zij er last van heeft. Dat maakt het tegengaan van eenzaamheid niet makkelijker. Het zou al heel wat schelen als we er wat makkelijker over konden praten.  

De meeste mensen die door een eenzame fase gaan, lukt het uiteindelijk wel om nieuwe contacten op te bouwen. Meestal is dat prettig. Het bevestigt het gevoel dat je de moeite waard bent: ‘zie je wel, ook in deze nieuwe woonplaats zijn er mensen die met mij om willen gaan.’ Wanneer dat níét lukt, gebeurt het tegenovergestelde. Je krijgt een negatieve bevestiging: ‘zie je wel, ik ben de moeite niet waard.’ Wie langere tijd onvoldoende verbinding ervaart, verliest langzaam het vermogen om contacten aan te gaan. Daarmee wordt het probleem groter en ontstaat er een negatieve spiraal, die allerlei gezondheidsproblemen met zich meebrengt. Wie diep langs die spiraal is afgedaald, is niet met alleen een gezellig praatje te redden. Daar is meer voor nodig.  

Wie is er aan zet?
Het woord ‘redden’ is gevallen. Valt er wel iets te redden als we het over eenzaamheid hebben? Wie mensen vraagt naar hun eigen ervaringen met eenzaamheid en de manieren waarop ze een weg daar weer uit hebben gevonden, hoort bijna nooit verhalen over anderen die voor een grote verandering hebben gezorgd. Nee, meestal beginnen die verhalen met ‘en toen heb ik geleerd …’ of ‘ik moest eerst …’ Mensen die eenzaamheid achter zich kunnen laten, zijn zelf aan de slag gegaan. Pas bij doorvragen blijken er ook anderen geweest te zijn die een uitgestoken hand of een luisterend oor boden. En die kleine bijdragen blijken dan heel belangrijk te zijn geweest. 

Laten we eerst eens beginnen de eenzaamheid in onze omgeving onder ogen te zien. Is er dan iets te doen? Ja, zeker! Houd uw handen uitgestoken en open uw hart voor mensen die het nodig hebben om zichzelf weer uit de put van eenzaamheid te trekken.  

Wat kun je dan doen?
Laten we eens beginnen in uw eigen kerk. Kijkt u komende zondag eens om u heen. Is er iemand bij die u niet zo goed kent en met wie u contact kunt maken? Misschien wil deze persoon wel graag een kopje koffie bij u drinken.  

En in uw straat? Wonen daar mensen met wie u best wat meer contact zou kunnen leggen? Soms ligt een aanleiding zomaar voor de hand. Slecht weer bijvoorbeeld of een pakje dat moet worden aangepakt. Zomaar een reden om even een praatje aan te knopen. Als uw ogen ervoor openstaan, kan van het een het ander komen.  

Natuurlijk kunt u daarmee geen échte, diepe eenzaamheid oplossen. U kunt überhaupt de eenzaamheid van een ander niet oplossen. Wees voorzichtig om al te grote ambities te hebben. U kunt echter wel íéts doen en daarmee een uitgestoken hand zijn waarmee een eenzaam persoon zichzelf weer verder helpt.  

Neem meneer Dirksen. Hij komt nog steeds alleen thuis, maar inmiddels eet hij elke week een keer bij een gezin uit de kerk. Daar wordt hij ontvangen als een ‘extra opa’. En het gesprek kan dan zomaar gaan over haar, die hij zo mist. En over het alleen-zijn, zonder haar. Elke keer dat hij erover praat, slijten de hoekjes van zijn verdriet iets ronder, iets minder scherp.