Door: Sofia Schulte

Sofia Schulte is muziektherapeut en sinds 2021 werkzaam bij Pniël

Muziek speelt in het leven van de meesten van ons een belangrijke rol. Wat kan het echter precies betekenen voor ons en voor onze dierbaren? Welke effecten heeft muziek op ons en waarom is het zo belangrijk in ons leven? Laten we onderzoeken welke rol of welk effect muziek in ons leven kan hebben.

‘Muziek is Gods cadeau aan de mens, de enige kunst van de Hemel gegeven aan de aarde, de enige kunst van de aarde die wij meenemen naar de Hemel’ – Walter Savage Landor

Ik houd van dit citaat, omdat het me doet denken aan muziek als een cadeau aan ons gegeven om te gebruiken voor alles wat we nodig zouden kunnen hebben. Om te verbinden, te herinneren, te vergeten, te genieten en te delen.

Voor elke periode van ons leven kunnen we wel muziek bedenken die ons daarnaar terugvoert. Muziek kan ons getroost hebben in tijden van pijn, maar ook werken als bron van vreugde. Muziek is persoonlijk en we kunnen het aanpassen aan onze behoeften zoals wij dat willen.

Als muziektherapeut richt ik me sinds vijf jaar op het verzorgen van ouderen en het gebruiken van muziek om de kwaliteit van hun leven te verbeteren. Ik werk nu een jaar in Pniël en heb van elk moment genoten. Pniël is een verpleeghuis dat deel uitmaakt van de Leliezorggroep.

Voor veel bewoners heeft muziek een zeer belangrijke functie. Het wordt op veel manieren en in veel omstandigheden toegepast om persoonlijke en therapeutische doelen te bereiken. Muziek kan veel functies hebben maar muziek als therapie … hoe werkt dat?

Elke woensdagochtend loop ik naar de afdeling. Ik heb mijn gitaar op mijn rug en neem enkele instrumenten en muziekmappen mee.  Daar aangekomen, observeer ik. Ik zie sommigen slapen, anderen koffiedrinken, tv kijken en weer anderen zich al voorbereiden op het begin van de groep. Als de mensen de instrumenten zien, glimlachen sommigen vol verwachting en zijn anderen gewoon nieuwsgierig! Ik groet iedereen en pak mijn gitaar. Sommige ouderen weten misschien niet welke dag of tijd het is, dus zingen we hier een liedje over. Simpele, makkelijke noten die blijven hangen en hen helpen zich te oriënteren in tijd en plaats. Dus allereerst muziek om te helpen aanpassen, te aarden en te ontspannen. Daarna beginnen we met een bekend lied, zoals bijvoorbeeld: Daar bij de waterkant. Dit helpt ons allemaal samen te komen in een bekend gebied. Muziektherapie in groepsvorm kan zo het sociaal contact vergemakkelijken, het stelt de mensen in staat de anderen te leren kennen in een andere context dan bij de gewone activiteiten.

Wat is de volgende stap? Ik vraag één voor één aan de ouderen om een lied te kiezen. Een lied dat betekenisvol voor hen is. Door het kiezen van een persoonlijk lied komen we op het gebied van herinneringen. Muziek is een geweldig instrument om herinneringen op te halen. Herinneringen die alle soorten gevoelens kunnen oproepen: goed, slecht, melancholisch, stressvol, enz. Mensen kunnen erg emotioneel worden van muziek, maar het goede is dat we die emoties kunnen verwerken door erover te praten, ze uit te drukken of er zelfs muziek over te maken. We praten over jeugdherinneringen, familieherinneringen, reisjes, vakanties. Vaak is muziek aanwezig in elke levensfase, en zeer zeker kunnen we allemaal wel een lied bedenken dat ons kan verbinden met een bepaalde periode van ons leven. Ouderen hebben zoveel verhalen en herinneringen te vertellen! Hoe mooi is het om hen te horen en ervan te zien/laten genieten.

Dus we kiezen liederen, we lezen ze, we zingen ze, we bespelen instrumenten. Voor het onoplettende oog kan dit een eenvoudige, leuke activiteit lijken: dat is het ook, maar het is zo veel meer dan dat. Het aantal cognitieve en lichamelijke functies dat betrokken is bij het luisteren en musiceren is eindeloos! We moeten goed opletten om tegelijkertijd te kunnen lezen en zingen. Dit kan een uitdaging zijn, ook om niet te verdwalen in de tekst en deze goed te volgen. Als we het lied uit ons hoofd kennen, werken onze hersenen hard om het naar buiten te brengen. Er is dus veel concentratie en aandacht nodig om de muziek te volgen. Wat gebeurt er als we tegelijkertijd een instrument bespelen? Dat vraagt om coördinatie! Nu worden onze bovenste ledematen erbij betrokken. Zingen, lezen en een instrument bespelen om het ritme te volgen … Het is geen eenvoudige klus. Voor sommige mensen die moeilijkheden hebben op deze gebieden, is het een geweldige oefening! Het helpt hen cognitief, lichamelijk en emotioneel actief te blijven.

Soms is er bezoek. Dit kan een mooie ervaring zijn, omdat de muziek en de herinneringen gedeeld en herbeleefd kunnen worden met familie erbij. Familie en vrienden zijn altijd welkom om het therapeutische proces te begeleiden en er deel van uit te maken.

Hoe zit het met degenen die niet naar de groep kunnen komen of liever alleen zijn? Dan ga ik naar hen toe. Mevrouw Bol (fictieve naam) en ik hebben elke woensdag een afspraak; ik kom naar haar kamer en breng de muziek naar haar toe. Ze heeft een beperkte mobiliteit en is van veel dingen afhankelijk om haar leven zo comfortabel mogelijk te maken. Ondanks de vele beperkingen die ze heeft, heeft ze echter nog steeds haar armen, handen, haar stem en haar cognitieve vermogen. Om haar te leren kennen, hebben we een lijst gemaakt van al haar favoriete muziek en die samen gezongen. Op die manier kan ik haar muzikale en cognitieve vaardigheden evalueren. Van welke muziek houdt ze? Wat kan ze zingen? Hoe reageert ze op de emoties en herinneringen die bij muziek horen? Dit alles kost tijd. Na een paar maanden van verkenning, geeft mevrouw Bol me het idee dat ze graag een instrument zou bespelen, maar niet zou weten hoe of welk instrument. Haar armbereik en haar vingergrip zijn beperkt, maar functioneel. Dus denk ik aan een xylofoon, een kleintje dat je uit elkaar kunt halen en precies op de gewenste afstand kunt plaatsen. Ook de stokjes zijn zacht, licht en voor haar makkelijk vast te pakken. Het is een melodisch instrument, dus we kunnen melodieën en noteninterval verkennen. Het is vriendelijk voor het luisterend oor, het is niet te luid, maar je kunt het luid maken als je dat zou willen. Dit versterkt het zelfvertrouwen in het maken van muziek zonder het gevoel van beperking, waarbij ze zelf muziek kan maken zonder hulp. Hoe heerlijk moet dit voor haar voelen! Hier merk ik opnieuw de rol van de muziek op; dit is voor deze mevrouw niet alleen een eenvoudige muzikale activiteit, maar inderdaad een hele fysieke en cognitieve oefening die duizenden zenuwen in haar hersenen stimuleert om haar te helpen haar doel te bereiken.

Wat een cadeau is muziek toch! Want afgezien van haar schoonheid en het genot dat wij eraan beleven, is zij een instrument dat ons bij uitstek stimuleert. Het motiveert ons om dingen te doen die we anders maar beperkt zouden kunnen doen en ervaren. Het brengt ons terug naar al die gekoesterde herinneringen en het brengt mensen samen wanneer dat zo nodig is. Soms zingen we liederen om God dankbaar te zijn voor het leven en voor een leven vol muziek. Wat een cadeau! Ik ben vereerd dat God mij de kans heeft gegeven om met muziek te werken, het te delen, en het te brengen naar hen die muziek het meest nodig hebben.

Reageren? Stuur een mail naar reacties@vrouwtotvrouw.nl