Auteur: Jacobi de Wildt-Rentier 

Een ‘luchtig’ verhaal 

Ergens in het vroege voorjaar als het zonnetje scheen en ik thuiskwam uit school, zag ik het al in de achtertuin: de voorjaarsschoonmaak was begonnen! Gordijnen of dekens hingen over de waslijnen, een paar oude stoelen stonden op de tegels met kussens erop en zodra ik binnenkwam, rook ik de heerlijke geur van azijn en boenwas. Waar komt die traditie vandaan en hoe kreeg ze vroeger en nu vorm? 

Even rondstruinen op internet en ik vind talloze schema’s, afvinklijstjes en tips voor de voorjaarschoonmaak. Dankzij alle aandacht voor ventilatie en hygiëne krijgt de schoonmaakwoede misschien wel weer meer aandacht dan een jaar of twintig terug, toen voorjaarskriebels toch wel samenhingen met ‘spruitjeslucht’ en ‘jaren vijftig-kneuterigheid’. Alle vrouwen waren er vroeger in elk geval wel druk mee. Dat leerden ze op de huishoudschool en uit boekjes als ‘Onderhoud van huis en huisraad’ waarvan tussen 1905 en 1964 minstens 29 drukken verschenen. 

Er zat ook competitie in die schoonmaakwoede, want wee de vrouw die ‘te laat’ begon, dat was toch wel een schande en overal hingen daarom zo’n beetje gelijktijdig de kleedjes uit de ramen en de dekens in de tuin. In dorpen zal dat vast veel meer hebben gespeeld dan in de stad, maar mijn moeder was vast niet de enige die het gevoel had een goede huisvrouw te zijn als ze vroeg met de grote schoonmaak klaar was. 

Omkering
Wat was er voor mij nu zo heerlijk aan die schoonmaaktijd? Misschien wel dat het de enige kans was om m’n moeder te zien met pieken haar uit haar ‘rol’ en rode wangen van de stress of haar planning wel uitkwam, voordat het eten moest worden gekookt. Of dat je plots ’s morgens koffiedronk in de voorkamer in plaats van in de achterkamer: een totale omkeer 😊. Geen vitrage voor de ramen, want die zat in de was (twee keer per jaar, sleet het niet erg van?), alle boeken uit de kast en op de vloer. Kortom, gewoon een keer lekker rommelig.  

Zelfs de grote inloopkast op zolder moest eraan geloven en ging helemaal leeg. Waarom eigenlijk? Lag daar zoveel stof? Er werd niet opgeruimd, want daar lagen geen overbodige spullen, alles ging er alleen maar uit om afgesopt weer teruggezet te worden. Maar hoe leuk was dat, als het babybadje, de kinderstoel en de box met hun typische geurtjes een keer zichtbaar werden!  

Voor mij zat het plezier vast in de ondenkbare dingen voor gewone tijden: gehaakte kleedjes wassen in stijfsel en dat plakkerige geheel op een hydrofiele luier aan de vloerbedekking vastspelden, zodat het precies in de juiste, opgerekte vorm zou opdrogen. Onbestaanbaar dat je in normale weken met spelden in de vloerbedekking zou mogen prikken!  

Ik herinner me uit het verste hoekje van de trapkast de gecondenseerde melk in blikjes (helemaal hip weer op dit moment) uit de noodrantsoenen voor als er een kernwapenoorlog zou losbarsten. De laatste biscuits en blikjes verdwenen eind jaren tachtig in de klassieke grijze vuilnisbak. 

Waar kwam het toch vandaan?
De kachels van vroeger zorgden voor veel stof en vuil, logisch dat je je benedenverdieping een grote beurt geeft zodra de kachel uitgaat in het voorjaar, dat lees je overal. Toch vind ik die verklaring onvoldoende, want de schoonmaak begon wel eerder dan dat die kachel uitging, neem ik aan. Hoewel, de schoonmaak boven begon – dan kan de kachel beneden nog even aanblijven. Tegelijk lees ik ook dat wie het snel deed, in een week klaar was. Dat herinner ik me niet, voor mijn gevoel duurde het wel een paar weken voordat het hele huis was schoongemaakt. 

Al voor de reformatie gingen berichten rond over de Hollandse schoonmaakwoede en de Nederlandse vrouwen staan al eeuwen bekend om hun propere huishoudens. Waar komt dat toch vandaan? Onderzoekers van de Universiteit Utrecht menen dat deze properheid zijn oorzaak heeft in de opkomst van de zuivelindustrie in Holland. Om kaas goed te bereiden, is goede hygiëne noodzakelijk en wil je die producten vervolgens nog vervoeren en verkopen, dan is het belangrijk dat ze lang houdbaar zijn. Daarvoor heb je extra hygiëneregels nodig. Het idee is dat boerendochters in de steden werkten als dienstmeid en zo deze regels rondom schoonmaak hebben verspreid. Wie weet! 

Het voor- en najaar was daarnaast precies het seizoen waarin de vrouwen op de boerderij meer tijd hadden voor schoonmaken dan in de zomer en de winter. Neem daarbij de gemiddeld drogere lucht in het voorjaar en de langer wordende dagen en we hebben een aardige verklaring voor het ontstaan van ‘de grote schoonmaak’. Wie althans de was graag buiten droogt – en dat is voor het milieu en je portemonnee de beste keuze – heeft vast wel eens gemerkt dat zon en wind in het voorjaar de was snel laten drogen, beter soms nog dan op hete dagen in de zomer. 

Israël
Toch is er meer te vertellen. Een link die makkelijk gemaakt is, is die met het schoonmaken van het huis in Israël voor Pasen. Geen zuurdesem mocht er met Pasen in huis gevonden worden en daarom gaat een joods huishouden helemaal op z’n kop voor het Pasen is. Dat sluit wel aan bij mijn moeders eis: voor Pasen moest de voorjaarsschoonmaak zijn gedaan. De paasdatum wisselt, dus ergens voor eind maart tot eind april moest het af zijn. Dat verklaart alleen nog niet waarom ze (in mijn herinnering) al in januari begon als het lenteachtig werd. Misschien ook wel iets later, de woonkamer kon niet voor februari worden schoongemaakt, want bij haar verjaardag eind januari werd er nog door enkele ooms gerookt en pas daarna werden de gordijnen gewassen en de ramen gezeemd. Pasen dus als einddatum, dan mocht je ook je nieuwe zomerkleren aan naar de kerk, dat moet toch soms wel erg koud geweest zijn … Ik denk niet dat mijn moeder ooit de link legde met het huis reinigen van zuurdesem, maar een relatie met de joodse gewoonten lijkt me in ons land, met haar grote joodse gemeenschap in vroeger eeuwen, heel logisch. 

Wie doet het nog?
Als ik rondvraag bij vriendinnen is er niemand die nog aan ‘de voorjaarsschoonmaak’ doet, maar wel hoor ik vaak dat het kriebelt als de zon schijnt in het voorjaar en dat het dan heerlijk is om de ramen wijd te openen en een emmer sop te pakken. De meeste vrouwen kiezen er nu voor om af en toe eens wat kasten ‘aan te pakken’.  

In mijn studententijd en eerste huwelijksjaren volgde ik nog mijn moeders patroon: ik sopte en boende en schrobde de vloerbedekking met azijnwater tot stomme verbazing van mijn vriendinnen. Hoe meer ik buitenshuis ging werken, hoe minder tijd ik had voor dit soort acties en langzamerhand kwam de klad in de grote schoonmaak. Maar toch, elk voorjaar weer, als ik een dag thuis ben, het heerlijk fris weer is en er geen heel dringende klussen liggen, dan gaan de dekbedden en kussens naar buiten en liefst de matrassen ook nog. Alle boeken uit de kast … daarvoor zijn het er te veel en vanwege astma krijg ik daar ook last van. Maar stap voor stap wil mijn schoonmaakhart de hele boel ondersteboven. Ver voor ik alles klaar heb, ben ik allang weer gestopt, ik heb er de tijd niet voor en verder een erg nuchtere echtgenoot die zich afvraagt waar dat nu precies voor nodig is. 

Als je internet moet geloven, wint de traditie weer terrein, zoals zoveel oude gewoontes. De media doen daar natuurlijk ook aan mee: elk voorjaar weer dwingen de advertenties ons na te denken over schoonmaken, met teksten als ‘het is tijd voor de schoonmaak, deze producten gaan je helpen’. Maar kastpapier op de planken en gehaakte kastrandjes, die zie ik niet zo snel meer verschijnen. Die schoonmaakwoede bij fris voorjaarsweer, dat lijkt wel een blijvertje, maar dan wat minder uitgebreid en meer verdeeld: telkens een stukje op je vrije dag. Inmiddels al kriebels gekregen? Of lees je nog even verder? 

Reageren op dit artikel? Stuur een mail naar reacties@vrouwtotvrouw.nl