Welzalig zijn. Wie wil dat niet? De betekenis van het Hebreeuwse woordje gaat dieper dan simpelweg ‘gelukkig’. Wellicht veelzeggend dat in ons land een liedje van een volkszanger populair was dat het leven van iemand bezingt die alles heeft wat z’n hartje begeert, maar eerlijk zingt: ‘Toch wou ik dat ik net iets vaker, iets vaker, simpelweg gelukkig was.’

Je zou deze psalm een wijsheidslied kunnen noemen. Het is niet zozeer een gebed of een lofprijzing, maar een aansporing, een spiegel ook: wat voor mens ben ik? Overigens geven de kanttekeningen bij het woordje ‘man’ (vers 1) aan, dat je ook kunt vertalen ‘mens’. In de wijze van spreken van die tijd zijn de vrouwen en kinderen ingesloten.

Het valt op dat er in deze psalm sprake is van een radicale tegenstelling tussen rechtvaardigen en goddelozen. Die tegenstelling beperkt zich niet tot wat we doen, zeggen of denken. Daar zouden we iets makkelijker mee wegkomen. Soms doe ik rechtvaardig, soms doe ik goddeloos. De spa gaat dieper: bén ik een rechtvaardige of een goddeloze? Een vraag die ertoe doet, alleen al vanwege de afloop: ben ik een gekende of iemand die zal vergaan (vers 6)?

De tegenstelling tussen de rechtvaardige en de goddeloze kan haast niet groter zijn dan in deze psalm. Goed om dit binnen te laten komen in een vervlakkende tijd. Het Woord van God is radicaal.

Dezelfde radicaliteit komen we bij de Heere Jezus tegen, wanneer Hij spreekt over rechtvaardigen. Hij maakt in Matth. 25 de tegenstelling heel concreet. Rechtvaardigen zijn degenen die hongerenden eten geven, gevangenen bezoeken en naakten kleden. Rechtvaardig ben je als je vrucht draagt. Goddelozen laten dit na. Wie zichzelf rechtvaardig vindt zonder vrucht te dragen, moet zich het woord van onze Heiland aantrekken dat Hij niet gekomen is om te roepen rechtvaardigen, maar zondaars tot bekering (Mark. 2:17). Dit is tegelijk vertroostend voor wie het zelf niet redt om rechtvaardig te zijn. We hoeven onszelf niet te rechtvaardigen, maar wórden gerechtvaardigd. Door het geloof alleen.

We leven in een tijd waarin een gelukkig en gelukkend leven hoog aangeschreven staan. Verlangen naar geluk lijkt me overigens van alle tijden. De dichter wijst naar wat écht geluk geeft: het dag en nacht overdenken van de Thora, zoals er in de grondtekst voor ‘wet’ staat. Thora kun je ook vertalen met onderwijzing. Die onderwijzing overdenken, geeft levensadem en levensvreugde, omdat het je leven zin en doel geeft. Het overdenken van de Thora heeft gevolgen voor ons hele leven: het wandelen, het staan en het zitten. Het ‘welzalig’ (vers 1) en ‘de vreugde’ (vers 2) zit niet alleen in de overdenking zelf, maar in wat hier het gevolg van is: vruchtdragen.

Allesbepalend voor dit vruchtdragen, is de plaats waar de boom geplant (vers 3) is. Een boom in de woestijn planten, zal niet tot vrucht leiden. Geworteld zijn in vruchtbare en vochtige grond is levensnoodzakelijk. Denken we hierbij niet als vanzelf aan Christus? Onze Heiland ademde in de psalmen. Zijn woorden doorademden de Thora en de profeten. Zo ook als het gaat over vrucht dragen: ‘Wie in Mij blijft, en Ik in hem, die draagt veel vrucht, want zonder Mij kunt u niets doen’ (Joh. 15:5).

Het mag duidelijk zijn dat het ‘goed gelukken’ (vers 3) geen betrekking heeft op een geslaagd leven volgens de normen van deze wereld. Het gaat om het tot onze bestemming komen. Een gelukkig leven is een leven waarin we doen waarvoor we geschapen zijn: vrucht dragen tot eer van Hem. Het Hebreeuws blijft hier dichtbij het beeld van de boom. De rechtvaardige komt tot bloei.
Verderop in het psalmboek komt nog wel aan de orde dat het de goddeloze soms meer voor de wind lijkt te gaan dan de rechtvaardige, maar de hoofdlijn hier is dat de goddeloze als kaf voor de wind is.

Ook komt later in de psalmen veelvuldig het onrecht terug dat rechtvaardigen overkomt, maar de hoofdlijn is dat een rechtvaardige geluk ontvangt, ook in tijdelijk en materieel opzicht. De kanttekeningen noemen hier Jozef en Hizkia als
voorbeelden waaruit blijkt dat de Bijbel rechtvaardigheid en zegen aan elkaar verbindt: ‘De HEERE was met Jozef, zodat hij een voorspoedig man was (Gen. 39:22-23)’ Over Hizkia lezen we: ‘In al zijn werk dat hij begon in de dienst van het huis van God, in de wet en in het gebod om zijn God te zoeken, handelde hij met heel zijn hart, en hij was voorspoedig’ (2 Kron. 31:21).

Met psalm 1 wordt de toon van het psalter gezet. Er zijn dus, zoals hierboven ook al aangegeven, twee wegen. De weg van de goddelozen en zondaren, en de weg van de rechtvaardigen. In het gericht zal recht gedaan worden, zo lezen we in de psalm. Voor de dichter is dat niet de donkere kant van God, maar het verlangen naar recht, naar een einde aan alle onrecht.

Het woord ‘rechtvaardigen’ komt pas in vers 5 naar voren als een synoniem voor de welzalige man (lees gerust ook ‘vrouw’) die vreugde vindt in de wet van de HEERE. Goed om dit woordje, dat veel in de psalmen voorkomt, nog wat te spellen. Je kunt het vertalen met ‘oprecht’. Dan raakt het aan ‘eerlijk’. Eerlijk voor God. Vaak is die oprechtheid, dat eerlijk, open zijn voor God, een bewijs van rechtvaardigheid en onschuld. ‘Beproef vrij van omhoog, mijn hart dat voor Uw oog, Alwetende steeds openlag’ (psalm 26:2 berijmd). Maar soms is de oprechtheid juist ook het belijden van zonde en onrechtvaardigheid: ‘Gij weet, o God, hoever ik strafbaar ben; U is mijn schuld, mijn dwaasheid, niet verborgen’ (psalm 69:2 berijmd). Het gaat dus niet om zondeloos, maar om het in de rechte verhouding tot God staan.

Na lezing van deze psalm kan toch de vraag bij ons opkomen of wij zo’n rechtvaardige zijn. Wie zichzelf een beetje kent, komt soms in zichzelf ook goddeloosheid tegen.

De sterke tegenstelling in dit lied tussen de rechtvaardige en de goddeloze zet het op spanning. Die spanning wordt alleen opgelost in het verlossingswerk van Christus: ‘Want ook Christus heeft eenmaal voor de zonden geleden, Hij, Die rechtvaardig was, voor onrechtvaardigen, opdat Hij ons tot God zou brengen.’ (1 Petrus 3:18). Rechtvaardig worden we door geloof en bekering. Goddelozen worden gerechtvaardigd.

Intussen mag de scherpe tegenstelling tussen goddeloos en rechtvaardig ook een aanscherping zijn. ‘Laat de goddeloze zijn weg verlaten, de man van ongerechtigheid zijn gedachten. Laat hij zich bekeren tot de HEERE, dan zal Hij Zich over hem ontfermen, tot onze God, want Hij vergeeft veelvuldig’ (Jes. 55:7).
De vraag of wij de rechtvaardige zijn, kunnen we daarom beantwoorden door te overdenken of we in Christus geworteld zijn en of we verlangen te leven tot eer van God. Dit zal merkbaar zijn en worden in ons ‘wandelen’, ‘zitten’ en ‘staan’, oftewel in heel ons leven, door vrucht te dragen (Gal. 5)!