Inleidende Bijbelstudie – God heeft omgezien door brood te geven

Tekst: ds. E. van den Noort

Ruth… het leest als een soort idylle, een kleine familieroman, waarin je meevoelt met gevoelens van verdriet en onzekerheid, ook van hoop en verwachting. Je wordt als vanzelf meegenomen in alledaagse thema’s, juist dat maakt het zo toegankelijk. Tegelijkertijd komen er grote theologische thema’s aan de orde en wordt er heilsgeschiedenis verteld: de Messias komt, hèt Brood uit de hemel.

Het boek is een meesterwerk in vertelkunst. De vertelling volgt een U-bocht: eerst is er het afglijden naar een drama, vervolgens klimt het op naar een gelukkig einde; alles door het geleidelijk overwinnen van obstakels. Het boek heeft een bijzondere symmetrie: de proloog (1:1-5, onheil) bevat 71 woorden in het Hebreeuws; ook de epiloog (4:13-17, heil) telt 71 woorden. Het geeft de grote lijn van het boek aan: rouw wordt veranderd in vreugde, leegte in volheid. Verder valt op dat ieder hoofdstuk begint met een initiatief: in 1:1 besluit Elimelech Bethlehem te verlaten en besluit Naomi (1:6) terug te keren, in 2:2 besluit Ruth in het onderhoud van haarzelf en Naomi te voorzien, in 3:1 besluit Naomi Ruth naar de dorsvloer te sturen voor een huwelijksaanzoek en in 4:1 besluit Boaz naar de poort van de stad te gaan om Ruth te lossen. Het eerste initiatief leidt tot verlies en ellende, het laatste tot verlossing en vreugde (beiden initiatieven van mannen). Daartussen staan twee initiatieven van Naomi, met in het midden die van Ruth; haar handelen in geloof vormt het hart van het boek.

Het boek heeft de naam gekregen van de Moabitische vrouw Ruth, die de vrouw van Machlon was en de vrouw van Boaz werd, zij die de keus maakte haar vaderland met de goden achter te laten en met Naomi mee te gaan naar Bethlehem. Opvallend genoeg is Ruth in het boek nauwelijks aan het woord; we lezen vooral wat Naomi en Boaz zeggen. Dat wat Ruth gezegd heeft (1:16), vormt wel de kern van de geschiedenis. Daarom heet het boek niet ‘Naomi’ (ook wel door uitleggers geopperd), maar ‘Ruth’: de HEERE paste deze Moabitische vrouw – die levenslange toewijding aan Naomi verklaart, vooral aan de God van Naomi – in in Zijn plan. Toewijding, volharding en trouw staan centraal in haar optreden. Er worden maar weinig verhalen in de Bijbel verteld vanuit het perspectief van een vrouw. De twee boeken waarin dat gebeurt zijn Ruth en Esther. In Ruth is niet alleen de hoofdpersoon een vrouw, ook de beschreven belevingswereld is die van een vrouw. Verder valt het op dat de auteur veel aandacht besteedt aan vrouwelijke waarden en emoties: bitterheid, spanning op de dorsvloer, blijde stemming bij de geboorte. De vrouw had in Israël een hogere plaats dan in omliggende landen; haar basispositie lag binnen de familiestructuur. Van wezenlijk belang is het krijgen van kinderen. Ruth wordt ons vooral getekend als een vrouw die, door alle moeiten heen, koos voor en vasthield aan de HEERE. Het boek Ruth leest als een lofzang op rechtschapen vrouwelijkheid.

In onze Bijbel (christelijke indeling) is het boek Ruth opgenomen onder de historische boeken, in de joodse Bijbel (Tenach) heeft het een plek gekregen onder de geschriften. Binnen de ‘chetubim’, zoals we de geschriften noemen, hoort Ruth bij de ‘megillot’ (feestrollen). Die worden gelezen bij de grote feesten van Israël; het boek Ruth tijdens het Wekenfeest; dat houdt verband met het feit dat het zich afspeelt tijdens de gerst- en tarweoogst (1:22), die met de viering van dit feest beëindigd werden. Bij de gersteoogst werden de eerstelingen van de oogst (broden) in de tempel gebracht; die eerstelingen beloofden een veel grotere oogst: de tarweoogst. Zo mag ook Ruth gezien worden als een soort van eerstelingengave; in haar belooft de HEERE een veel grotere oogst, een volk en gemeente uit jood en heiden dat de Messias zal erkennen als HEERE en Zaligmaker: ‘Uw God is mijn God!’

Als je de eerste verzen van Ruth leest, vraag je je af: Zal God ingrijpen? En ja, Hij doet het, in 1:6 lezen we dat God naar Zijn volk heeft omgezien, er is weer brood in Bethlehem. Met dat ‘omzien van God’ wordt alles omgekeerd: Naomi besluit terug te gaan naar Bethlehem, Ruth gaat mee, en ze worden gezegend. Met 4:13 is alles gezegd: Ruth trouwt met Boaz en ze krijgen een zoon, en in die zoon zien we de grote Zoon waarin God heeft omgezien naar mensen. Dat geeft een en al verwondering, zo blijkt uit de laatste verzen van Ruth. Diezelfde verwondering komen we ook tegen bij Maria, ook een vrouw die God inpaste in Zijn plan. Als zij van de engel de boodschap heeft gekregen dat zij in verwachting is van de Zoon van de Allerhoogste, Die de troon van David zal beklimmen (Luk.1:32; vgl. Ruth 4), reist ze naar haar nicht Elisabeth in Judea, ook in de buurt van Bethlehem. De bijzondere ontmoeting die ze daar heeft, geeft haar de verzekering dat ze een heel bijzondere vrucht bij haar draagt. Dan gaat ze zingen; ze maakt de HEERE, haar Zaligmaker, groot, omdat ‘Hij heeft omgezien’ naar haar nederige staat (Luk.1:48). De lijnen zijn prachtig: God zag om naar Zijn volk door brood te geven; Bethlehem, waar zowel Ruth als Maria naartoe gaat (in elk geval later met Jozef op het bevel van keizer Augustus), betekent ‘broodhuis’ en in dat broodhuis daalt het Brood uit de hemel neer. Er is echter ook ongeloof. Als Jezus later wonderen doet en met goddelijke macht spreekt en handelt, vragen ze zich af in welke kracht Hij dat doet, wie Hij toch wel niet is. Ze maken zelf de vergelijking met hun vaderen die in de woestijn brood uit de hemel kregen. Dat kwam bij God vandaan, maar waar komt U dan vandaan? Dan zegt Jezus het onomwonden: “Ik ben het Brood des levens; wie tot Mij komt zal beslist geen honger hebben, en wie in Mij gelooft, zal nooit meer dorst hebben” (Joh.6:35). In Christus heeft God omgezien naar een verloren en ongelovige wereld, in Christus zijn we tot in het eeuwige leven verzekerd (geen honger meer). Het boek Ruth laat ons zien dat het belangrijk is om te leven ‘met het einde in zicht’. Want God is erbij, Hij ziet naar ons om, ook als wij Hem nauwelijks op de bladzijden van ons leven bespeuren. Hij is er bij het zware oogstwerk, Hij doet Zijn werk tijdens nachtelijke ontmoetingen, Zijn adem blaast over zakelijke transacties in de poort van de stad. Hoewel God in Ruth maar een paar keer genoemd wordt, is Hij voortdurend aan het werk en aanwezig. Aan het begin vraag je je af: Is God wel Koning (naam Elimelech)? De laatste naam van het boek, David, geeft antwoord: ja, mijn God is Koning. Messiaans perspectief: Hij heeft omgezien naar Zijn volk en Hij blijft naar ze omzien.